راهنمای مطالعه
تنوع و پیچیدگی‌های خاص فرایندهای مالی و حسابداری در بخش‌های مختلف، سبب ایجاد انواع و شاخه‌های متنوع از این رشته
شده است. حسابداری دولتی یکی از انواع مهم حسابداری است که در سازمان‌های دولتی و بخش عمومی کاربرد دارد. در این مقاله قصد داریم حسابداری دولتی را تعریف کنیم و مبنای تعهدی در حسابداری دولتی را به شکل خلاصه شرح دهیم.
حسابداری دولتی چیست؟
به فرایندی که در آن گزارش رویدادهای بودجه‌ای و رویدادهای مالی همه دستگاه‌های اجرایی زیرمجموعه دولت جمع‌آوری، ثبت و طبقه‌بندی، خلاصه، تفسیر و گزارش می،شوند، حسابداری دولتی گفته می‌شود. هدف اصلی از اجرای این فرآیندها، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در مورد کنترل بودجه است. در واقع حسابداری دولتی یک سیستم اطلاعاتی است که به جمع‌آوری، ثبت، طبقه‌بندی و تلخیص رویدادهای مالی و سپس گزارش آن در مجموعه دستگاه‌های دولتی و بخش عمومی با تأکید بر رعایت قوانین و مقررات می‌پردازد. سیستم حسابداری و گزارشگری مالی دولت، ابزاری در راستای انجام مسئولیت پاسخگویی دولت است . حسابداری دولتی در زبان انگلیسی با عبارت Governmental accounting شناخته می شود.
مبنای حسابداری دولتی چیست؟
مبانی حسابداری برعامل زمان تاکید دارد و به این پرسش پاسخ می‌دهد که یک رویداد مالی چه زمانی باید شناسایی و ثبت شود. بر اساس این رویکرد، بررسی سیر تغییر حسابداری بخش عمومی از جمله دولتی نشان‌دهنده این واقعیت است که دولت‌ها در طول قرن بیستم از مبانی حسابداری گوناگونی در تشخیص و شناسایی درآمدها و هزینه‌های خود استفاده کرده‌اند. همه دولت‌ها ابتدا از مبنای نقدی استفاده و درآمدها را در زمان وصول و هزینه‌ها را در هنگام پرداخت شناسایی و ثبت می‌کردند. سپس مبنای حسابداری را از نقدی به نیمه تعهدی ارتقا داده و درآمدها را هنگام وصول و هزینه‌ها را در زمان تحمل شناسایی و در دفاتر ثبت می‌کردند.
در سه دهه گذشته، یک حرکت جهانی آهسته اما پیوسته به وسیله اکثر دولت‌ها برای تغییر از مبنای نقدی به مبنای تعهدی کامل حسابداری در حال انجام است. این تغییر در نتیجه درخواست پاسخگویی بیشتر، افزایش شفافیت اطلاعات و تصمیم‌گیری آگاهانه در بخش‌های عمومی است. در ایران از سال 1394 حرکت به سمت حسابداری تعهدی آغاز شده و مطابق با نقشه راه ارائه شده توسط وزارت امور اقتصاد و دارایی تا پایان سال 1403 نظام حسابداری تعهدی به طورکامل پیاده‌سازی می‌شود.
مبنای تعهدی در حسابداری دولتی چیست؟
در مبنای تعهدی کامل، درآمدها زمانی، شناسایی و در دفاتر حسابداری منعکس می‌شوند که تحصیل می‌شوند یا تحقق می‌یابند. در این مبنا، زمان تحصیل یا تحقق درآمد، هنگامی است که درامد به شکل قطعی مشخص می‌شود یا بر اثر ادامه خدمات حاصل می‌شود. درنتیجه؛ زمان وصول وجه در این روش مورد توجه قرار نمی‌گیرد بلکه زمان تحصیل یا تحقق درآمد در شناسایی و ثبت آن اهمیت دارد. همچنین در این مبنا، زمان شناسایی و ثبت هزینه‌ها، زمان ایجاد یا تحقق هزینه‌هاست و زمانی که کالایی تحویل یا خدمتی انجام می‌شود، معادل بهای تمام شده کالا‌ی تحویل‌شده یا خدمت انجام یافته، بدهی قابل پرداخت ایجاد می‌شود.
استانداردهای حسابداری بین‌المللی بخش عمومی و استانداردهای ایران
درحال حاضر هیئت استانداردهای حسابداری بخش عمومی مجموعه‌ای از استانداردها را تدوین کرده‌اند و پذیرش آن توسط دولت‌های مرکزی و محلی روند گسترده و روبه رشدی داشته است. استاندارد بین المللی حسابداری بخش عمومی (IPSAS-International Public Sector Accounting Standards) از 26 استاندارد حسابداری بخش عمومی با هدف تقویت حسابدهی و پاسخگویی تشکیل شده است.
از مزایایی که برای استانداردهای بین‌المللی حسابداری بخش عمومی برشمرده شده است، می‌توان به ارتقای کیفی گزارشگری مالی داخلی و خارجی دولت‌ها، افزایش انضباط مالی، اجتناب از سوء مدیریت، کمک به راهبری مطلوب در بخش عمومی، شکل‌گیری رویه‌های گزارشگری مالی مناسب، یکنواخت‌سازی گزارشگری مالی دولت با مبانی اقتصادی و حسابداری بازرگانی، افزایش کارایی و اثربخشی در حسابرسی و تحلیل گزارش‌های مدیریت و همسویی با منافع استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی، اشاره کرد . اگرچه انتقاداتی نیز متوجه این استاندارها است.
در ایران، وجود ظرفیت‌های قانونی دولت را بر آن داشت تا اصلاح ساختار نظام مالی را در دستور کار قرار دهد. از سال 1388 کمیته تدوین استانداردهای حسابداری دولتی و از سال 1389 کمیته فرعی آن، آغاز به کار کرده‌اند. کمیته تدوین، با در نظر گرفتن جوانب مختلف موضوع، استانداردهای بین‌المللی حسابداری بخش عمومی را مبنای تدوین استانداردهای ایران درنظر گرفته است. در حال حاضر نظام حسابداری بخش عمومی، در 7 فصل و به همراه 8 پیوست تدوین شده و به صورت سالانه اصلاح و ارائه می‌شود.
نقش حسابداری دولتی بر پایداری مالی
با وجود برخی تردیدهای مطرح شده توسط پژوهشگران درباره پذیرش حسابداری تعهدی و اجرای IPSAS، بخش قابل توجهی از ادبیات مرتبط با این بخش بر لزوم استفاده از مبنای تعهدی و استانداردهای بین‌المللی حسابداری بخش عمومی (به دلایل مختلفی که عمدتاً مربوط به کیفیت اطلاعات مالی، مسئولیت پذیری و قابلیت مقایسه‌پذیری) تاکید می‌کنند.
در یک مطالعه، یک نمونه 33 تایی از کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OECD) در دوره 2010 تا 2014 را بررسی شده و یافته‌های تجربی نشان می‌دهند که پذیرش روش‌های حسابداری تعهدی بر بهبود اثربخشی دولت‌ها، ارتقاء خدمات ارائه شده به شهروندان و در نتیجه پایداری مالی اثر مثبت دارند. پذیرش حسابداری تعهدی به دولت‌ها اجازه می‌دهد که علاوه بر پاسخگویی اثربخشی کلی دولت را هم بهبود دهند.
[1] اکرمی، سید رحمت اله و دیگران. (1393). بازنگری در نظام حسابداری دولتی ابزاری برای ارتقای شفافیت مالی دولت، مجله اقتصادی، شماره‌های 1 و 2. [2] زارعی، بتول؛ غلامی، رضا. (1390). استانداردهای بین المللی بخش عمومی، حسابرس، شماره 55.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.